Bạn có bao giờ cảm thấy mình không đủ giỏi, không đủ xứng đáng, không đủ tự tin để làm những điều mình muốn? Bạn có bao giờ tự hỏi mình có năng lực gì để đạt được những mục tiêu mình đặt ra? Bạn có bao giờ lo sợ rằng mình sẽ thất bại, bị từ chối, bị phản bội hay bị bỏ rơi nếu mình không làm hài lòng người khác? Nếu câu trả lời là có, bạn có thể đang gặp phải vấn đề nghi ngờ năng lực của chính mình.
Nghi ngờ năng lực của chính mình là một trạng thái tâm lý mà ở đó bạn không tin vào khả năng, giá trị và sự đóng góp của bản thân. Bạn luôn cảm thấy mình không đủ tốt, không đủ thông minh, không đủ tài năng hay không đủ may mắn để thành công. Bạn luôn so sánh mình với người khác và cho rằng họ giỏi hơn, xinh đẹp hơn, giàu có hơn hay hạnh phúc hơn bạn. Bạn luôn lo lắng về những điểm yếu, những sai lầm và những thiếu sót của mình. Bạn luôn cố gắng hoàn hảo, làm việc chăm chỉ và cố gắng vượt qua kỳ vọng của người khác để chứng minh cho họ và cho chính mình rằng bạn có giá trị. Nhưng dù bạn làm được những điều tuyệt vời nào đi nữa, bạn vẫn không cảm thấy hài lòng và tự hào về bản thân. Bạn luôn nghĩ rằng bạn chỉ may mắn, chỉ nhờ sự giúp đỡ của người khác hay chỉ do hoàn cảnh thuận lợi. Bạn luôn sợ rằng một ngày nào đó, người ta sẽ phát hiện ra sự thật về bạn và bạn sẽ bị lộ diện là một kẻ lừa dối.
Nghi ngờ năng lực của chính mình là một hiện tượng phổ biến và không phân biệt giới tính, tuổi tác, dân tộc hay nghề nghiệp. Theo một nghiên cứu của Viện Khoa học Xã hội Mỹ (American Psychological Association) vào năm 2011, khoảng 70% người trưởng thành từng trải qua cảm giác này ít nhất một lần trong cuộc đời. Nhiều người nổi tiếng và thành công như Albert Einstein, Maya Angelou, Tom Hanks, Michelle Obama hay Sheryl Sandberg cũng từng thừa nhận rằng họ đã từng hoặc vẫn đang phải đối mặt với nghi ngờ năng lực của chính mình.
Nghi ngờ năng lực của chính mình có thể có nguồn gốc từ nhiều yếu tố khác nhau, như: sự thiếu quan tâm, thiếu khuyến khích hay thiếu ủng hộ từ gia đình, bạn bè hay người thân; những trải nghiệm thất bại, bị chỉ trích hay bị bắt nạt trong quá khứ; những tiêu chuẩn quá cao hay quá khắt khe mà bạn đặt ra cho bản thân hay cho người khác; những kỳ vọng xã hội hay văn hóa về vai trò, nhiệm vụ hay hình ảnh của một người thành công; những thay đổi lớn trong cuộc sống như chuyển nhà, chuyển việc, chia tay, ly hôn hay mất mát; hay những áp lực từ môi trường làm việc hay học tập cạnh tranh và đòi hỏi cao.
Nghi ngờ năng lực của chính mình có thể gây ra nhiều hậu quả tiêu cực cho sức khỏe tinh thần và chất lượng cuộc sống của bạn, như: căng thẳng, lo âu, trầm cảm, mất ngủ, suy nhược, mệt mỏi, đau đầu, đau bụng; giảm năng suất làm việc, học tập, sáng tạo và đổi mới; tránh né những cơ hội, thách thức và rủi ro; tự hạn chế bản thân và không phát huy được tiềm năng; mất cân bằng giữa công việc và cuộc sống; thiếu giao tiếp, gắn kết và hỗ trợ xã hội; mất lòng tin vào bản thân và người khác.
Vậy làm thế nào để vượt qua nghi ngờ năng lực của chính mình? Dưới đây là một số gợi ý bạn có thể tham khảo:
– Nhận diện và chấp nhận cảm xúc của mình: Bạn không nên phủ nhận, che giấu hay tự trách mình vì cảm thấy nghi ngờ năng lực của chính mình. Bạn nên nhìn nhận và đối diện với cảm xúc đó một cách trung thực và khách quan. Bạn có thể viết nhật ký, ghi lại những lúc bạn cảm thấy nghi ngờ năng lực của chính mình, nguyên nhân, hành vi và hậu quả của nó. Điều này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về bản thân và cách bạn ứng xử với cảm xúc đó.
– Thay đổi quan điểm và tư duy: Bạn không nên để cho cảm xúc nghi ngờ năng lực của chính mình chi phối suy nghĩ và quyết định của bạn. Bạn nên nhận ra rằng cảm xúc đó chỉ là một phản ứng tạm thời và không phản ánh được sự thật về bản thân bạn. Bạn nên tìm kiếm những bằng chứng khách quan để phản bác những suy nghĩ tiêu cực về bản thân. Bạn nên dùng những từ ngữ tích cực để khuyến khích và động viên bản thân. Bạn nên coi những sai lầm, thất bại hay khó khăn là những cơ hội để học hỏi, trưởng thành và hoàn thiện hơn.
– Tập trung vào điểm mạnh và thành tựu của bản thân: Bạn không nên so sánh mình với người khác hay tự đánh giá mình qua những tiêu chuẩn không phù hợp. Bạn nên biết ơn và tự hào về những điểm mạnh, những kỹ năng,