Hành vi phạm tội là hành vi vi phạm pháp luật hình sự, gây ra hậu quả xấu cho xã hội, cá nhân hoặc tổ chức, và bị xử lý theo quy định của pháp luật. Tuy nhiên, không phải mọi hành vi vi phạm pháp luật hình sự đều có tính chất phạm tội. Có những tình tiết loại trừ tính chất phạm tội của hành vi, là những hoàn cảnh mà người thực hiện hành vi được miễn trách nhiệm hình sự hoặc giảm nhẹ trách nhiệm hình sự. Trong bài luận này, chúng tôi sẽ trình bày về các tình tiết loại trừ tính chất phạm tội của hành vi theo quy định của Bộ luật Hình sự Việt Nam.
Các tình tiết loại trừ tính chất phạm tội của hành vi có thể được chia thành hai nhóm: tình tiết loại trừ tính chất phạm tội của hành vi theo bản chất và tình tiết loại trừ tính chất phạm tội của hành vi theo quan điểm xã hội. Tình tiết loại trừ tính chất phạm tội của hành vi theo bản chất là những hoàn cảnh mà người thực hiện hành vi không có ý định hoặc khả năng gây ra hậu quả xấu, hoặc không có mối liên hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả xấu. Tình tiết loại trừ tính chất phạm tội của hành vi theo quan điểm xã hội là những hoàn cảnh mà người thực hiện hành vi được coi là có lý do chính đáng, biện hộ, hoặc đáp ứng yêu cầu của xã hội.
Theo bản chất, có ba tình tiết loại trừ tính chất phạm tội của hành vi là: không có dấu hiệu của tội, không có khả năng gây ra hậu quả xấu, và không có mối liên hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả xấu. Không có dấu hiệu của tội là khi người thực hiện hành vi không có ý định hoặc không biết rằng mình đang vi phạm pháp luật. Ví dụ, người lái xe không biết rằng xe mình đã bị lắp thiết bị gian lận đồng hồ, khiến cho xe vượt quá giới hạn tốc độ cho phép. Không có khả năng gây ra hậu quả xấu là khi người thực hiện hành vi không có khả năng kiểm soát hoặc dự đoán được kết quả của hành động của mình. Ví dụ, người bị bệnh tâm thần trong lúc cơn cuồng nổi lên đã đánh người khác. Không có mối liên hệ nhân quả giữa hành vi và hậu quả xấu là khi giữa hai sự kiện không có mối liên kết logic hay khoa học. Ví dụ, người ném đá vào cửa sổ nhà hàng xóm, nhưng cửa sổ không vỡ, mà người trong nhà bị đột quỵ chết.
Theo quan điểm xã hội, có bốn tình tiết loại trừ tính chất phạm tội của hành vi là: lý do chính đáng, biện hộ, đáp ứng yêu cầu của xã hội, và miễn trách nhiệm hình sự đặc biệt. Lý do chính đáng là khi người thực hiện hành vi để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bản thân hoặc người khác khỏi sự xâm phạm trái phép. Ví dụ, người bị cướp tấn công đã dùng dao đâm lại để tự vệ. Biện hộ là khi người thực hiện hành vi để ngăn chặn hoặc giảm nhẹ hậu quả xấu của một sự kiện bất khả kháng hoặc khẩn cấp. Ví dụ, người lái xe đã cố gắng phanh gấp để tránh va chạm với người đi bộ, nhưng không kịp và đã gây ra tai nạn. Đáp ứng yêu cầu của xã hội là khi người thực hiện hành vi theo yêu cầu của cơ quan nhà nước có thẩm quyền hoặc theo quy định của pháp luật. Ví dụ, người lính đã bắn chết kẻ thù trong chiến tranh theo mệnh lệnh của chỉ huy. Miễn trách nhiệm hình sự đặc biệt là khi người thực hiện hành vi được miễn trách nhiệm hình sự theo quy định riêng của pháp luật. Ví dụ, người có tuổi đời từ 14 đến 16 tuổi thực hiện một số tội nhẹ được miễn trách nhiệm hình sự.
Trên đây là một số tình tiết loại trừ tính chất phạm tội của hành vi theo quy định của Bộ luật Hình sự Việt Nam. Việc nghiên cứu và hiểu rõ các tình tiết này có ý nghĩa quan trọng trong việc xác định và xử lý các vụ án hình sự, đảm bảo công lý và nhân đạo cho người tham gia tội án.