Pháp luật hành chính là một lĩnh vực quan trọng của pháp luật, có nhiệm vụ điều chỉnh hoạt động của cơ quan nhà nước và các tổ chức, cá nhân có chức năng quản lý nhà nước, nhằm bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức. Trong bài viết này, tôi sẽ trình bày về khái niệm, nguồn gốc, nguyên tắc và vai trò của pháp luật hành chính trong việc bảo đảm quyền con người.
Khái niệm pháp luật hành chính
Pháp luật hành chính là tập hợp các quy định pháp luật do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành, điều chỉnh hoạt động của cơ quan nhà nước và các tổ chức, cá nhân có chức năng quản lý nhà nước, nhằm bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức. Pháp luật hành chính có hai thành phần chính là:
– Pháp luật về tổ chức và hoạt động của cơ quan nhà nước: là các quy định pháp luật về cơ cấu, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và trách nhiệm của các cơ quan nhà nước từ trung ương đến địa phương, các cơ quan đại diện nhà nước ở nước ngoài, các cơ quan kiểm tra, giám sát nhà nước và các tổ chức khác có liên quan.
– Pháp luật về hoạt động hành chính: là các quy định pháp luật về các hình thức, phương thức và trình tự thực hiện các hoạt động hành chính của cơ quan nhà nước và các tổ chức, cá nhân có chức năng quản lý nhà nước, bao gồm: ban hành văn bản quy phạm pháp luật; ban hành các quyết định, chỉ thị, lệnh; thực hiện các biện pháp xử lý vi phạm; giải quyết khiếu nại, tố cáo; giải quyết tranh chấp; thực hiện công tác thanh tra, kiểm tra; thực hiện công tác tư pháp hành chính.
Nguồn gốc pháp luật hành chính
Pháp luật hành chính xuất hiện từ khi có sự ra đời của nhà nước và cơ quan nhà nước. Trong lịch sử, mỗi giai đoạn phát triển của xã hội có một loại hình nhà nước và một loại hình pháp luật hành chính khác nhau. Tùy thuộc vào tính chất xã hội của nhà nước mà pháp luật hành chính có vai trò khác nhau trong việc bảo đảm quyền con người.
– Trong giai đoạn xã hội cổ đại, nhà nước là công cụ áp bức và bóc lột của giai cấp thống trị. Pháp luật hành chính là công cụ để thực hiện sự áp bức và bóc lột đó, không có vai trò bảo đảm quyền con người mà chỉ có vai trò hạn chế quyền con người.
– Trong giai đoạn xã hội phong kiến, nhà nước là công cụ áp bức và bóc lột của giai cấp quý tộc. Pháp luật hành chính là công cụ để thực hiện sự áp bức và bóc lột đó, không có vai trò bảo đảm quyền con người mà chỉ có vai trò hạn chế quyền con người.
– Trong giai đoạn xã hội tư bản, nhà nước là công cụ áp bức và bóc lột của giai cấp tư sản. Pháp luật hành chính là công cụ để thực hiện sự áp bức và bóc lột đó, không có vai trò bảo đảm quyền con người mà chỉ có vai trò hạn chế quyền con người. Tuy nhiên, trong giai đoạn này, cũng xuất hiện những yêu cầu về quyền con người từ phía giai cấp vô sản và các tầng lớp tiến bộ. Do đó, pháp luật hành chính cũng phải thừa nhận một số quyền con người như quyền tự do, quyền dân chủ, quyền bình đẳng.
– Trong giai đoạn xã hội chủ nghĩa, nhà nước là công cụ của giai cấp vô sản và nhân dân lao động. Pháp luật hành chính là công cụ để thực hiện sự lãnh đạo của giai cấp vô sản và nhân dân lao động, có vai trò bảo đảm quyền con người. Pháp luật hành chính thừa nhận và bảo vệ các quyền con người về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội.
Nguyên tắc pháp luật hành chính
Pháp luật hành chính phải tuân theo các nguyên tắc sau:
– Nguyên tắc tuân theo hiến pháp và pháp luật: là nguyên tắc yêu cầu các cơ quan nhà nước và các tổ chức, cá nhân có chức năng quản lý nhà nước phải hoạt động theo quy định của hiến pháp và pháp luật, không được vi phạm hoặc xâm phạm vào quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, tổ chức.
– Nguyên tắc dân chủ: là nguyên tắc yêu cầu các cơ quan nhà nước và các tổ chức, cá nhân có chức năng quản lý nhà nước phải hoạt động theo ý chí và lợi ích của nhân dân, phải tôn trọng ý kiến của công dân, tổ chức trong việc ban hành và thực hiện các văn bản quy phạm pháp luật, các biện pháp xử lý vi phạm, giải quyết khiếu nại, tố cáo, tranh chấp.
– Nguyên tắc khách quan: là nguyên tắc yêu cầu các cơ quan nhà nước và các tổ chức, cá nhân có chức năng quản lý nhà nước phải hoạt động theo sự thật khách quan, không được thiên vị hoặc kỳ thị