Trong xã hội pháp quyền, khiếu nại, tố cáo là một quyền và nghĩa vụ của công dân để bảo vệ lợi ích hợp pháp của bản thân, tập thể và nhà nước. Pháp luật về khiếu nại, tố cáo là một bộ phận quan trọng của hệ thống pháp luật Việt Nam, góp phần thúc đẩy sự minh bạch, công bằng và dân chủ trong hoạt động của cơ quan nhà nước và cán bộ, công chức, viên chức.
Trong bài viết này, chúng tôi sẽ trình bày một số nội dung cơ bản về pháp luật về khiếu nại, tố cáo, bao gồm: khái niệm, nguyên tắc, đối tượng, thủ tục và trách nhiệm xử lý khiếu nại, tố cáo.
1. Khái niệm khiếu nại, tố cáo
Theo Luật Khiếu nại số 03/2011/QH13 ngày 11/11/2011 (sửa đổi, bổ sung theo Luật số 06/2017/QH14 ngày 12/6/2017), khiếu nại là việc công dân hoặc tổ chức có quyền lợi và nghĩa vụ hợp pháp yêu cầu cơ quan có thẩm quyền xem xét lại quyết định hoặc hành vi của cơ quan nhà nước, tổ chức hoặc cá nhân có chức vụ trong cơ quan nhà nước hoặc tổ chức có liên quan đến việc thi hành công vụ mà công dân hoặc tổ chức cho rằng đã vi phạm quyền lợi và nghĩa vụ hợp pháp của mình.
Theo Luật Tố cáo số 04/2011/QH13 ngày 11/11/2011 (sửa đổi, bổ sung theo Luật số 07/2017/QH14 ngày 12/6/2017), tố cáo là việc công dân hoặc tổ chức có quyền lợi và nghĩa vụ hợp pháp thông báo cho cơ quan có thẩm quyền về hành vi vi phạm pháp luật của cơ quan nhà nước, tổ chức hoặc cá nhân có chức vụ trong cơ quan nhà nước hoặc tổ chức có liên quan đến việc thi hành công vụ để yêu cầu xử lý theo quy định của pháp luật.
2. Nguyên tắc khiếu nại, tố cáo
Pháp luật về khiếu nại, tố cáo được xây dựng trên một số nguyên tắc sau:
– Nguyên tắc bảo đảm quyền khiếu nại, tố cáo của công dân và tổ chức: Công dân và tổ chức có quyền khiếu nại, tố cáo theo quy định của pháp luật; không ai được cản trở hoặc ngăn cấm công dân và tổ chức khiếu nại, tố cáo; không ai được trả thù hoặc phân biệt đối xử với người khiếu nại, người tố cáo.
– Nguyên tắc khách quan, công khai, minh bạch: Cơ quan có thẩm quyền xử lý khiếu nại, tố cáo phải thực hiện khách quan, công khai, minh bạch, đảm bảo quyền lợi hợp pháp của người khiếu nại, người tố cáo và người bị khiếu nại, người bị tố cáo; phải thông báo kết quả xử lý cho người liên quan và công khai trên phương tiện thông tin đại chúng theo quy định của pháp luật.
– Nguyên tắc nhanh chóng, kịp thời, đúng pháp luật: Cơ quan có thẩm quyền xử lý khiếu nại, tố cáo phải tiếp nhận, xem xét và giải quyết khiếu nại, tố cáo trong thời hạn quy định; phải tuân thủ các quy trình, thủ tục và biện pháp xử lý theo quy định của pháp luật; phải có căn cứ pháp lý rõ ràng và chính xác để đưa ra quyết định xử lý.
– Nguyên tắc tôn trọng nhân phẩm, danh dự của người khiếu nại, người tố cáo và người bị khiếu nại, người bị tố cáo: Cơ quan có thẩm quyền xử lý khiếu nại, tố cáo phải bảo vệ nhân phẩm, danh dự của người khiếu nại, người tố cáo và người bị khiếu nại, người bị tố cáo; không được công khai danh tính của người khiếu nại, người tố cáo trừ khi có sự đồng ý của họ hoặc theo yêu cầu của cơ quan điều tra, truy tố hoặc xét xử; không được công khai danh tính của người bị khiếu nại, người bị tố cáo trừ khi đã có kết luận xử lý hoặc theo yêu cầu của cơ quan điều tra, truy tố hoặc xét xử.
3. Đối tượng khiếu nại, tố cáo
Đối tượng khiếu nại là công dân hoặc tổ chức có quyền lợi và nghĩa vụ hợp pháp bị vi phạm bởi quyết định hoặc hành vi của cơ quan nhà nước, tổ chức hoặc cá nhân có chức vụ trong cơ quan nhà nước hoặc tổ chức có liên quan đến việc thi hành công vụ.
Đối tượng tố cáo là công dân hoặc tổ chức có quyền lợi và nghĩa vụ hợp pháp biết hoặc phát hiện hành vi vi phạm pháp luật của cơ quan nhà nước, tổ chức hoặc cá nhân có chức vụ trong cơ quan nhà nước hoặc tổ chức có liên quan đến việc thi hành công vụ.
Đối tượng bị khiếu nại là cơ quan nhà nước, tổ chức hoặc cá nhân có chức vụ trong cơ quan nhà nước hoặc tổ chức có liên quan đến việc thi hành công vụ đã ban hành quyết định hoặc thực hiện hành vi vi phạm quyền lợi và nghĩa vụ hợp pháp của công dân hoặc tổ chức.
Đối tượng bị tố cáo là cơ quan nhà nước, tổ chức hoặc cá nhân có chức vụ trong cơ quan nhà nước hoặc tổ chức có liên quan đến việc thi hành công vụ đã thực hiện hành vi vi phạm